Khal; ihtiyar, yaşlı anlamına gelen Kırmancki/Zazaca bir kelimedir.
Gağan ise yine Kırmancki/Zazaca’da Aralık ayına verilen isimdir.
…
Khal Gağan Dersim coğrafyasında Alevi-Kırmanclar tarafından kutlanan (Sivas, Tunceli, Erzincan, Bingöl, Muş ) günümüze kadar gelebilmiş eski bir gelenektir.
Khal Gağan; eski yılın uğurlanması ve yeni gelen yıla merhaba anlamına geliyor.
Khal Gağan Aralık ayının üçüncü haftasında başlar ve Ocak ayının ilk haftasına kadar sürebilir. Salı gününden başlayıp üç günlük oruç tutulur. Üç günlük orucun anlamlarından biri de çetin geçirilecek olan üç ayın (kış) haber verilmesidir. Pir,Mürşit ve Dedelerin olduğu yerlerde Cemler bağlanır.
Çocuklar sabah erkenden kalkarlar, en güzel elbiselerini giyinerek Khal Khek (ihtiyar Adam) eşliğinde hediye toplamaya giderler. Toplu bir şekilde, habersizce her evin kapısına giderek; “Gağanê Sıma Bımbarek Bo” (Gağanınız kutlu olsun) diye selamlar ve şarkılar eşliğinde Khal Khek oyununu oynarlar ve hediyelerini alırlar. Hediyeler daha çok badem çekirdeği, ceviz, kuru üzüm, kayısı kurusu, un ve benzeri şeyler olur.
Akşama kadar toplanan yiyecekler köyün bir evinde pişirilir, geri kalanlar da yoksul ailelere dağıtılır. Zerfet adı verilen hamur, yağ ve sarmısaklı ayrandan olusan yemek pişirilir ve yenir.
Evlerde ise Peşâre (bir tür çörek) ve dâne (buğday) pişirilir. Dâne; bir kısmı yenir ve çocuklara dağıtılır, bir kısmı ise ipliğe geçirilerek hayvanların bulunduğu ağılın direklerine asılır.
Uğranılan evlerde Khal Khek oyunu oynanır. Oyunun aktörleri yaşlı adam kılığına giren Khal, bayan elbiseleri giydirilmiş gençlerden biri olan eşi Fadike ve onları korumakla yükümlü yüzünü soba kurumu, isi ile siyaha boyamış Araptır.Tanınmayacak derece de kendilerini özenle giysi ve kostümlerle kamufule ederler.
Khal Khek’in; koyun yada keçi kılından yapılan ak ve uzun sakalı, eski elbiselerden oluşan kostümü, omuzunda heybesi, elinde asası ve tesbihi bulunur.
Khal Khekin eşi rolündeki Fadike; gözleri dışında yine tanınmayacak şekilde giydirilir. Etek ve eşarp giydirilerek tanınması önlenir.
Arab/Arap ta yüzünü sobalardan elde edilen kurum ile siyaha boyar ve elinde değneği bulunur. “Arab” olarak nitelenen korumacı kişinin görevi; uğradıkları evlerde gençleri kovalayıp Fadike’nin kaçırılmasını önlemek ve sonrasında Fadike’nin bulunmasına ve Khalo Khekin yanına getirilmesine yardımcı olmaktır. Bulunduktan sonra hediyeler toplanır ve köy evlerinin ziyaretine devam edilir.
Evlerenerek gelin olarak ayrılan kızkardeş, hala, teyzeler (Zeyi) ziyaret edilir ve onlara yaptıkları işlerden dolayı şükran duyulur.”Bara Zeyi” evden evlenerek ayrılan bayanların hakkı anlamına gelir. Evlendiklerinde toprak gibi haklar istemeseler de (!?) bu gibi günlerde altın, hayvan vb. gibi değerli hediyeler kendilerine verilir.
Eski bir Dersim–Alevî geleneği olan Khal Gağan bir paylaşım törenidir aynı zamanda.
Yoksul olan aileler ve çocukları mutlu etmek, dayanışma, paylaşım…
Eski yılı neşeli bir şekilde uğurlayıp yeni yıla güzel bir başlangıç yapmak amacını taşır “Khal Gağan”.
Metin Kahraman Devamını Gör
İlk yorum yapan olun